In Nederland kun je een uitvaart naar eigen inzicht invullen en onderdelen zelf regelen, maar dit kan letterlijk en figuurlijk veel voeten in aarde hebben. De overledene vervoeren, de laatste verzorging bieden of een kist maken gaan misschien toch even iets minder vlotjes als je geen ervaring hebt. Business Insider bespreekt enkele valkuilen bij een doe-het-zelfuitvaart.

De meeste uitvaarten worden verzorgd door een uitvaartverzorger die alles van A tot Z kan regelen en begeleiden. Denk aan de aangifte van overlijden bij de gemeente, het vervoer naar het mortuarium en het organiseren van de afscheidsceremonie en alles wat daarbij komt kijken.

Bij een gemiddelde uitvaart wordt de overledene verzorgd, vervoerd in een rouwauto, opgebaard in een kist en gaat de begrafenis of crematie gepaard met een afscheidsceremonie. Meestal met koffietafel of een andere vorm van catering. Maar de Wet op de lijkbezorging laat ruimte om hiervan af te wijken.

Je zou voor alternatieve opties kunnen kiezen, zoals een zelfgemaakte kist en eigen vervoer. De afscheidsceremonie kun je achterwege laten of elders organiseren. Je zou zelfs de uitvaartverzorger kunnen schrappen om alles zelf te regelen, van de aangifte van overlijden tot het dichten van het graf.

Als nabestaande kun je verschillende redenen hebben om de organisatie van de uitvaart op je te nemen. Bijvoorbeeld omdat je de overledene beter kent dan een uitvaartverzorger.

De vraag is alleen of je dat moet willen, zegt uitvaartdeskundige mr. Willem van der Putten tegen Business Insider. Als juridisch adviseur gespecialiseerd in lijkbezorgingsrecht en bestuursrecht, en als bestuurslid van een begraafplaats, heeft hij de nodige ervaring en spreekt hij veel mensen uit de uitvaartbranche.

Zo ziet en hoort hij dat je bij het organiseren van een uitvaart op de nodige obstakels kan stuiten waar je misschien van tevoren niet aan had gedacht. "Je komt er pas achter als je het een keer gedaan hebt en dat is bij het regelen van een uitvaart dus te laat."

Business Insider bespreekt met Van der Putten enkele onderdelen van de uitvaart die mis kunnen gaan of waarbij knelpunten kunnen ontstaan als je deze zelf regelt of hier een alternatief voor kiest.

Wil je uitvaart echt zelf regelen?

Om te beginnen is het goed om te bedenken wat er op je af kan komen als je besluit alles of bepaalde zaken zelf te regelen. Bijvoorbeeld het vervoer. "Als je vrouw of vriendin net is overleden, is het dan je eerste prioriteit om de binnenkant van het transportbusje van een kennis te meten om te kijken of een zelfgemaakte kist daar in past?" zegt Van der Putten.

""Of om uit te zoeken hoe je aan een "verklaring van geen bezwaar" (tegen de uitvaart) van de officier van justitie komt als je moeder van de trap is gevallen", schetst hij een situatie waarin een uitvaartverzorger doorgaans precies weet wat moet gebeuren en het lastig kan zijn als je deze niet inschakelt.

1. Ontbrekende kennis van procedures

Je kunt ervoor kiezen om geen uitvaartverzorger in te schakelen, bijvoorbeeld omdat je zelf de regie wil voeren over de uitvaart en/of omdat je geld wil besparen. Uitvaartverzorgers hanteren doorgaans een basis- of aannametarief dat varieert van gemiddeld zo'n 1.850 euro tot 2.500 euro.

In dit tarief zitten handelingen als het regelen van de Akte van Overlijden bij de gemeente. Dit hoeft niet heel ingewikkeld te zijn omdat je het vaak online kunt regelen. Maar het voordeel van uitvaartverzorgers is dat het doorgaans mensen zijn met veel ervaring die weten hoe te handelen in normale en meer uitzonderlijke situaties.

Neem die de situatie die Van der Putten schetste, waarbij je moeder van de trap is gevallen. In dit geval is er sprake van een niet-natuurlijke dood en kan arts of gemeentelijke schouwarts geen verklaring van overlijden afgeven waarmee je de Akte van overlijden regelt bij de gemeente.

In plaats daarvan moet de officier van justitie een verklaring van geen bezwaar afgeven. Wellicht wijst zich dit vanzelf aangezien dit wordt geregeld in artikel 10 en 12 van de Wet op de lijkbezorging (Wlb) en ambtenaren zouden moeten weten wat ze te doen staat. Maar als dat niet het geval is, kan het vervelende rompslomp worden die je er niet bij wil hebben.

2. Is die bestelbus of alternatief vervoer geschikt?

De overledene moet een of twee keer worden vervoerd. Van de locatie waar het overlijden plaatsvond naar het mortuarium en/of van de plek waar de overledene ligt opgebaard naar de begraafplaats of het crematorium. Ook het vervoer kan je zelf regelen

Dan moet je wel zin hebben om een eventueel transportbusje van een kennis op te meten, zoals Van der Putten al zei, of om een voertuig geschikt te maken. Een kist is doorgaans zo'n 2 meter lang en 50 tot 55 centimeter breed en weegt 20 tot 40 kilo. Bedenk dat een rouwauto een inrichting heeft waardoor de kist niet gaat schuiven en geleiders waarmee je de kist makkelijk kan in- en uitladen.

Kies je voor een eigen auto, bus of ander voertuig dan is het wellicht nodig om voor een frame of geleider te zorgen, deze zijn te huur. Sowieso is het handig om te bedenken hoe de overledene te verplaatsen. Wellicht is een brancard nodig of een speciaal matras om de dode de trap af te tillen.

3. Laatste verzorging: springerig haar en open mond voorkomen

De laatste verzorging van de overledene is een taak die doorgaans de uitvaartverzorger op zich neemt, maar het kan fijn zijn om een dierbare zelf de laatste zorg te geven.

Voor het wassen van een dode volstaat water. Zeep kun je ook gebruiken, maar daarmee was je het vetlaagje op de huid weg dat helpt om het lichaam toonbaar te houden. Wellicht wil je ook de nagels knippen en de haren wassen, al kan dat laatste een lastig karwei zijn. Thuisuitvaart.nl geeft de tip om een droogshampoo te gebruiken maar waarschuwt dat het haar na het wassen vaak springerig wordt en alle kanten op staat.

Bedenk dat de ogen en de mond gesloten moeten worden. De ogen blijven meestal dicht als deze direct na overlijden met de vingers dichtgestreken worden. Lukt dat niet dan is er een speciaal lensje dat op de oogbol gelegd kan worden waarover het ooglid wordt gesloten.

Een handdoekrol onder de kin na overlijden moet voorkomen dat de mond open zakt. In de eerste 36 uur na overlijden koelt het lichaam af en verstijft het, om na 72 uur weer slapper te worden. Is de mond open, dan zou je deze na 72 uur kunnen proberen te sluiten. Al kort na het overlijden ontspannen de spieren waardoor er urine en ontlasting uit het lichaam kan ontsnappen. Mogelijk moet je holtes stoppen, maar incontinentiemateriaal kan volstaan.

"Een beetje ervaring maakt de laatste verzorging een stuk makkelijker", zegt Van der Putten. "Blijft de mond openstaan, dan weet een professional hoe je deze met een paar steekjes dicht kan hechten. Als leek moet je toch oppassen dat je het niet erger maakt." Hij kan zich voorstellen dat bijvoorbeeld een verpleger in de familie dit op zich neemt, omdat die wellicht beter weet waar je rekening mee moet houden.

Houd er bij het aankleden ook rekening mee dat begraafplaatsen niet heel blij worden van slecht verteerbare objecten, zoals schoenen, panty's en plastic of metalen spullen.

4. Thuis opbaren: koelen en absorberend materiaal

Een overledene kan thuis opgebaard worden in plaats van in een mortuarium, maar mogelijk behelst dit meer dan iemand op een baar in een kist neerleggen. Ten eerste mag iemand niet eerder dan 36 uur na overlijden gecremeerd of begraven worden.

Het ontbindingsproces begint zo'n drie dagen na overlijden, maar afhankelijk van de omstandigheden kan een lichaam sneller achteruitgaan. Waar het lichaam in een mortuarium in een koelruimte ligt, moet je thuis wellicht voor een koelelement zorgen.

Bedenk dat je de koelplank moet huren en vergeet wederom het absorberend materiaal niet. "Je wilt niet dat vocht uit het lichaam in het tapijt trekt", zegt Van der Putten.

5. Zelf een doodskist maken: is-ie stevig genoeg?

Op internet staan hele instructies voor het maken van een doodskist. Maar er zijn een paar zaken waar je rekening mee moet houden. Zo moet een kist voor begraving gemaakt zijn van biologisch afbreekbaar materiaal. Daarnaast kunnen crematoria of begraafplaatsen zelf eisen stellen aan het lijkomhulsel, bijvoorbeeld over het formaat van de kist of de materialen. Wellicht is het dus goed om eerst een telefoontje te plegen met het crematorium of de begraafplaats voordat je begint te timmeren.

Daarnaast moet je je afvragen of je echt handig genoeg bent om een doodskist te maken. Van der Putten had een vriendin die meubelmaakster was en wist dat ze niet lang meer te leven had. Zij had haar eigen kist gemaakt. "Dan denk je dat het goed gaat, maar dat bleek niet helemaal zo te zijn."

Na haar overlijden keek een bevriende ingenieur naar de kist en zag dat de kist verstevigd moest worden, anders zou ze door de bodem zakken.

6. Kartonnen kist: vat mogelijk te snel vlam

Er zijn inmiddels veel alternatieven voor een houten kist op de markt, waaronder de kartonnen kist. Deze is relatief goedkoop en zou in sommige gevallen milieuvriendelijker zijn. Afgezien of dat daadwerkelijk zo is, moet je er wederom rekening mee houden dat een crematorium een kartonnen kist mogelijk niet accepteert.

"Ik had er niet eerder aan gedacht", zegt Van der Putten, "maar een paar weken geleden hoorde ik tijdens een cursus dat een kartonnen kist de dure filters van de oven te veel vervuilt. Om die reden wordt een kartonnen kist meestal geweigerd door crematoria."

Op Uitvaartkist-online.nl staat dat het om kalkstof in gerecycled karton gaat dat in het filtersysteem terechtkomt. Als er geen kalkresidu is, dan gaat het mogelijk niet om gerecycled papier maar om productieafval van niet-gerecycled karton, ofwel materiaal van houtpulp. Wat dus hout is en geen karton.

Daarnaast kan een kartonnen kist te snel vlam vatten voor een veilige en gecontroleerde verbranding. Ook om die reden kunnen crematoria een kartonnen kist weigeren. Wederom is het dus goed om na te gaan welke kisten worden geaccepteerd door het crematorium voordat je een kartonnen variant koopt.

7. Kist laten dalen en graf dichten: letterlijk een valkuil

De kist laten zakken en het graf dichten kan een intieme en emotionele aangelegenheid voor de nabestaanden zijn. Dit kan met touwen of een zinktoestel en het spreekt voor zich dat dit met beleid moet gebeuren. Je wilt de kist niet laten 'vallen' of zelf in het graf terechtkomen omdat je per ongeluk op los zand staat.

Ook het graf dichten moet goed gebeuren. Zo moet elke laag aarde bovenop de kist aangestampt en aangedrukt worden om te voorkomen dat het graf snel inzakt door inklinkend zand en om te voorkomen dat het buurgraf gaat schuiven.

Een kist moet minimaal 65 centimeter onder de grond liggen maar het graf kan ook drie meter diep zijn. Als je in de kuil aarde staat aan te stampen, wil je niet dat het graf inzakt en je onder de aarde wordt bedolven.

Kortom, het moet veilig zijn. De houder van de begraafplaats is hier verantwoordelijk voor en beslist uiteindelijk of je zelf een graf mag delven en/of dichten. Aangezien dit nogal wat voeten in aarde heeft, bestaat de kans dat dit niet wordt toegestaan.

Lees ook: Begrafenis of crematie? Dit zijn alle relevante kosten per onderdeel van de uitvaart